Levende kippen en dode koeien

Stel je voor dat je in een winkel een bordje ziet: "Eieren van levende kippen", of dat er bij de slager op het vlees staat: "vlees van dode koe, dood varken"... Dat zou je toch echt overbodige informatie vinden, niet?

Suggestieve marketing

Dat is nochtans het soort overbodige informatie dat de reclame en marketing ons soms opdringt. Neem nu het bekende gezondheidsdrankje  voor mensen en duiven waar in grote letters op staat: "met levende probiotica". Kan het overbodiger?

Probiotica zijn toch per definitie levende organismen. Die reclame liegt niet natuurlijk: er staat enkel de waarheid "met levende probiotica". Even waar als het dood zijn van de biefstuk... Maar toch klopt er iets niet aan die slogan. Hij suggereert immers - zonder het in zoveel woorden te zeggen - kies voor mij, want de concurrerende producten werken met dode en dus waardeloze probiotica. 

Maar is dat niet de essentie van veel hedendaagse marketing? Balanceren op het scherp van de snee tussen wat wettelijk nog net kan en wat misleiding is. Handige jongens (m/v) zitten daarbij. Op het gevaar af de toorn van een grote leverancier van melkproducten over ons te halen, zouden we ook een boekje kunnen open doen over producten die zeg maar "de transit verbeteren" of "je natuurlijke weerstand verbeteren". Is dat wel allemaal zo wetenschappelijk bewezen als geclaimd wordt? De publiciteit errond doet wel erg haar best om de producten te omringen met een zweem van wetenschappelijkheid. Alleen al de namen van de bacteriën die volledig uit de duim gezogen zijn en een beetje ver-Latijnst zijn om de niets vermoedende burger in het ootje te nemen. Wil je er meer over weten, zoek dan eens op internet naar (verder onbestaande) termen als "actiregularis" of "imunitass" . Neen niet het correcte "immunitas", want dat zou er wettelijk over geweest zijn... maar imunitass is zo slecht gespeld dat de wet vindt dat dit geen onterechte of onbewezen claim meer is. Nu gij! Je hoort ons natuurlijk niet zeggen dat die melkproducten geen werkzame probiotica zouden bevatten en nog minder dat ze niet doen wat ze beweren... Dat laten we in het midden wegens onbevoegd.

Anti- en probiotica

Je hebt het al geraden, deze bijdrage gaat over probiotica en over de zin en onzin van het verstrekken van probiotica aan duiven. Onderweg willen we uitzoeken wat probiotica eigenlijk zijn, wat ze geacht zijn te doen, hoe ze werken....

De naam probiotica is gekozen als tegenpool voor antibiotica (anti= tegen, pro=voor en bios = leven). 

Aan antibiotica is niet alles verkeerd natuurlijk. In geval van besmetting door ziekmakende bacteriën kunnen ze heel nuttig werk verrichten. Jammer genoeg kennen de meeste antibiotica niet het verschil tussen nuttige en schadelijke kiemen en ruimen maar alles op. En dat zou je dan weer kunnen goedmaken met probiotica... Maar is dat wel zo?

Darmflora

Je kunt het niet over probiotica hebben zonder het over darmflora te hebben. Darmflora is de verzameling van micro-organismen, inzonderheid bacteriën, in het maag-darmkanaal. Zo bestaat er ook een mondflora.

Als je op de naam mag afgaan, zouden bacteriën eigenlijk planten moeten zijn, want flora slaat toch op de plantenwereld, zoals in alpenflora, oerwoudflora, woestijnflora, bermflora enz. Fauna of verzameling van dieren, zou evenmin kloppen, want bacteriën zijn een apart "rijk", noch plant, noch dier. Maar laten we niet over een woord vitten.

De darmflora leeft overwegend in de dikke darm en daar leven ze met velen.  Niet met enkele duizenden maar met vele miljarden. Ter vergelijking: mensen hebben gemiddeld zowat 100 biljoen (dat is een 1 met 14 nullen) bacteriën in hun lichaam, samen ongeveer 1 tot 1,5 kg zwaar. Een beetje rekenen leert je dat 1 gram al vele miljarden levende organismen bevat. Dat zijn duizelingwekkende getallen.

Nog een beetje rekenen

Een doorsnee bacterie heeft in ideale omstandigheden (optimale voedingsbodem, temperatuur, vochtigheidsgraad...) ongeveer 20 minuten nodig om zich te verdubbelen. Want dat is hun manier van voortbestaan: ze voeden zich met wat ze aan "eetbaars" vinden, groeien tot ze uit hun vel barsten en vallen dan uiteen in twee identieke bacteriën. Verdubbelen lijkt misschien niet zo indrukwekkend, maar vergeet niet dat dit een exponentiële reeks geeft: na iets meer dan 3 uur heb je van 1 bacterie al 1000 bacteriën. Na 10 uur in optimale omstandigheden is die éne bacterie goed voor 1 miljard bacteriën. Alstublieft.

Jammer genoeg is dat ook zo voor ziekmakende bacteriën...

Natuurlijk blijven die miljarden bacteriën niet allemaal leven in de darm: ze worden massaal afgescheiden met de uitwerpselen, levend of dood. Of ze vallen ten prooi aan concurrerende bacteriën of aan de reeds vermelde antibiotica.

Nuttige bacteriën

De darmflora bij mens en dier is een voorbeeld van een nuttige symbiose of samenleving: de bacteriën overleven dank zij de gastheer, maar ze leveren ook nuttig werk voor die gastheer. Zo zorgen die "goede" bacteriën o.a. voor het afbreken van moeilijk verteerbare voedingsresten waardoor sommige voedingsstoffen beter kunnen opgenomen worden. Verder staan ze naar verluidt in voor de synthese van sommige vitamines. En die goede bacteriën dragen ten slotte ook bij aan het immuunsysteem, dat is het lichaamseigen vermogen om ongewenste gasten zoals bacteriën, virussen en schimmels onschadelijk te maken. 

Stoelendans

De werking van de nuttige bacteriën in dat immuunsysteem kun je een beetje vergelijken met een reusachtige stoelendans: waar A zit kan B niet meer zitten omdat het aantal plaatsjes beperkt is. De kunst is dus om zoveel mogelijk plaatsjes in te laten nemen door goede bacteriën zodat de ziekteverwekkers zich niet goed meer kunnen nestelen en vermenigvuldigen.

Wie dus een goede en rijke darmflora heeft, valt minder snel ten prooi aan een verdwaalde ziektekiem in de darmen. Dat is dan ook de reden waarom je best zelf je darmflora goed verzorgt met probiotica vóór je naar landen reist waar de hygiënische omstandigheden minder zijn dan bij ons. Een paar weken probiotica slikken zou het beste voorbehoedend middel zijn tegen de gevreesde turista. En zo zijn we terug bij de probiotica.

Probiotica

Je hebt het al begrepen ondertussen: probiotica zijn verzamelingen van miljarden "levende" bacteriën waarvan geacht wordt dat ze het maag-darmkanaal kunnen koloniseren. Het gaat in wezen om een paar grote stammen, met talrijke onderstammen, soorten en ondersoorten: 

- melkzuurbacterie of lactobacillus

- bifidobacterie

- enterococcus en streptococcus

Van deze laatste zijn niet alle soorten even leuk, want het zijn bv. ook streptococcen die voor tandbederf zorgen.

Je zult ongetwijfeld al gedacht hebben "Ja maar, dat poeder dat ik moet geven, ziet er toch niet zo "levend" uit..."

Inderdaad. De meeste probiotica worden in droge vorm verkocht en toegediend. Het poeder bestaat dan uit gevriesdroogde kiemen. Vriesdrogen is een bewaartechniek waarbij het vocht wordt onttrokken aan een product door het te bevriezen in vacuüm, waardoor het ijs verdampt (sublimeert) en een poederdroge massa achterblijft. (Dezelfde techniek wordt gebruikt om bv. oploskoffie, oplossoep enz. te maken).

Gevriesdroogde bacteriën zijn dus in een soort winterslaap, maar zodra ze in een lauwe en vochtige omgeving komen, worden ze snel terug wakker. Daarom dat sommige leveranciers aanraden om de probiotica eerst even te laten bekomen in wat lauw water alvorens ze aan het drinkwater toe te voegen.

Yoghurt en kefir

Als je melkzuurbacteriën aan melk toevoegt wordt deze zuur. Deze bacteriën zetten namelijk melksuiker om in zuur. In de koelkast valt dat nogal mee en zullen de bacteriën zich door de koude niet snel vermenigvuldigen. Zet ze echter in een lauwwarme omgeving en dan is de melk in een mum van tijd helemaal zuur. Meer nog: het wordt uiteindelijk yoghurt. Natuurlijk wordt echte yoghurt gemaakt met speciaal daartoe geselecteerde bacteriestammen zoals de "lactobacillus delbruecki subspecies bulgaricus" om er maar één te noemen.

Die "bulgaricus" wijst er overigens op dat de moeder van alle yoghurts afkomstig is uit de Balkanlanden waar de zure melkdranken al eeuwen bekend zijn en de reputatie hebben te zorgen voor een lang en gezond leven.

Overigens werd yoghurt in het Westen aanvankelijk verkocht bij de apotheker!

Daar kwam verandering in toen een meneer Carasso (een Griek die in Spanje woonde) het yoghurt maken ging industrialiseren. Hij noemde zijn bedrijfje naar zijn zoontje Danone (kleine Daniel). And the rest is history.

Om maar te zeggen dat yoghurt, kefir en aanverwanten eigenlijk in ruime mate vergelijkbare bacteriën bevatten als de probiotica. 

Maar werkt dat wel allemaal?

De theorie is mooi: als mens of dier voldoende goede bacteriën inslikken, zullen die zich nestelen in het maag-darmkanaal en er zorgen voor een goede vertering en er de immuniteit ondersteunen door ziektekiemen op te ruimen.

De werkelijkheid is veel genuanceerder. De kans dat de toegediende bacteriën zich blijvend nestelen in de darm is gering. Ze vormen wel tijdelijk kolonies na het toedienen, maar worden uiteindelijk toch grotendeels uitgedreven. Daarom moet je probiotica ook herhaaldelijk toedienen en blijven toedienen als je er profijt wil uit halen.

Nog een minpunt is dat veel van die bacteriën nooit levend de darm bereiken: ze vallen onderweg ten prooi aan maagzuur en verteringssappen.

Er wordt wel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werking van probiotica (al of niet inde vorm van melkdrankjes of yoghurt), maar de resultaten zijn zelden helemaal overtuigend. Wel is men er ondertussen achter dat sommige soorten probiotica/bacteriefamilies inderdaad beter (zouden) werken ter ondersteuning van het immuniteitssysteem in de darm en andere beter zijn voor de ondersteuning van het verteringsproces.

Tot slot

Moet je nu probiotica geven aan de duiven of niet? Een moeilijke vraag. Zeker is dat er goede spelers zijn die het nooit geven. Dus is "moeten" in elk geval overdreven.

Wel is het zo dat, als je het wil geven, dat je het dan regelmatig moet doen, zeg maar minstens eens per week. Maar niemand kan waarborgen dat dit iets zal opleveren op het vlak van gezondheid of prestaties.

Eigenlijk kun je het best de darmflora van de duiven verzorgen door van de medicamenten, inzonderheid de antibiotica, af te blijven. Preventief antibiotica geven is niet alleen zinloos, het doet de duiven geen goed want het ontregelt de darmflora en het immuniteitssysteem. En wat heb je dan gewonnen?

Probiotica ná een antibioticakuur zijn wél een must om de lichaamseigen darmflora een boost te geven om zich te herstellen.

Voor de rest: het is weer een kwestie van geloven of niet en van eigen ervaring opdoen...

En als jij of je gezinsgenoten je goed bevinden met een dagelijkse portie Actimel of Yakult of Activia... zou ik zeggen "why not?".

Michel Bommerez