Zuurstof als medicijn

Je leest het wel vaker: duiven moeten dag en nacht genoeg zuurstof hebben. Grote kampioenen geven het voorbeeld, want bij die mannen zijn heel vaak volières voor de hokken gebouwd. Ook in de recente reportage van Willems-Wynants las u dat de hokken daar bijna altijd open staan... Genoeg indicaties dus om eens op een diepere verkenning te gaan.

Onontbeerlijke zuurstof

We leven in een tijd van (lucht)vervuiling. De industrialisering en het toenemend verkeer zijn daar niet vreemd aan: smog, fijn stof, roet, uitlaatgassen... en alsof dat niet genoeg is zijn er nog tal van mensen die hun longen en die van de medemens belasten met teer en nicotine. Ik heb zelf ook - ondertussen 35 jaar geleden - gerookt als een turk maar vandaag staat mijn verstand erbij stil dat jonge mensen nog aan die ellende beginnen. Maar daar gaat het hier niet over. We hadden het over zuurstof.

Zuurstof is een gas dat op zeeniveau ongeveer 21% uitmaakt van wat wij lucht noemen. Op grote hoogte - en dan spreken we over 4000 meter en meer - wordt de lucht erg ijl en daalt ook het zuurstofgehalte onder het aanvaardbare minimum. Levende wezens -lees mensen - kunnen daar last van ondervinden: hoofdpijn, tandpijn, gewrichtspijnen, vermoeidheid, duizeligheid enz. Het geheel van symptomen is gekend als hoogteziekte. Je kunt die symptomen natuurlijk ook krijgen in onvoldoende geventileerde ruimtes waar het zuurstofgehalte ontoereikend is. Het is bv. een gekend feit dat leerlingen in een "bevangen" klaslokaal veel minder geconcentreerd zijn. Het is maar een kleine stap om te gaan denken dat onze duiven in een onvoldoende verlucht hok ook aan bepaalde symptomen van zuurstoftekort gaan lijden.

Zuurstof komt op aarde ook en zelfs vooral voor in verbindingen waarvan water het meest bekende is (zuurstof is de O in H2O). De vrije zuurstof in de atmosfeer wordt praktisch volledig geproduceerd door planten en bomen. Een beetje groen in de buurt van een duivenhok zal dus zeker geen kwaad kunnen.

Trainen en uithouding...

Omdat zuurstof zo belangrijk is voor een goed functioneren van het lichaam wordt daar natuurlijk ook commercieel op ingespeeld. Zo kun je tegenwoordig sportdrankjes kopen met geconcentreerde zuurstof  - wat dat ook mag zijn... Hoe lang is het nog wachten tot die toverdranken er ook voor duiven komen?

Het is natuurlijk verkeerd te denken dat als zuurstof goed is, véél zuurstof dan nog beter is. Ook hier is het zo dat overmaat schaadt. Te veel zuurstof kan wel degelijk kwaad en is zeer agressief. Overigens moet het lichaam - of het nu mens of duif is - die zuurstof ook kunnen opnemen en verwerken.

De capaciteit om zuurstof op te nemen en naar alle cellen rond te verdelen via het bloed is wel degelijk variabel. Door training en door bv. hoogtestages kan het bloed geprogrammeerd worden om meer zuurstof op te kunnen nemen.  Dat is ook één van de belangrijkste doelen van cardiofitness (of aërobe training): je vermogen om zuurstof op te nemen verhogen en zo je conditie en uithoudingsvermogen opvijzelen. Bij mijn weten is het niet bewezen of dit mechanisme ook bij duiven zo werkt, m.a.w. of ze door langdurige en regelmatige trainingen een groter uithoudingsvermogen verwerven.

Epo

Het vermogen om zuurstof op te nemen wordt in het bloed vooral bepaald door het aantal rode bloedcellen. 

Epo, afkorting van Erythropoïetine, is van oorsprong een geneesmiddel dat bedoeld is om mensen met bloedarmoede (bv. door nierfalen) te helpen om meer rode bloedlichaampjes aan te maken. Minder scrupuleuze sporters en sportbegeleiders hadden natuurlijk snel begrepen dat dit geneesmiddel ook bij een gezonde duursporter de zuurstofcapaciteit en dus het uithoudingsvermogen kon bevorderen. De rest van het verhaal is genoegzaam bekend en we zijn ongetwijfeld nog niet aan het laatste eposchandaal. Dat het rommelen met de bloedhuishouding ook gevaren inhoudt is duidelijk. Epo verhoogt immers ook de kans op hart- en vaatziekten en op leukemie. Of het in duivenmiddens gebruikt wordt of kan gebruikt worden, weet ik niet. Duiven zijn immers geen mensen. En gelukkig spelen in duivensport nog andere factoren mee dan het aantal rode bloedcellen.

Wel bestaat er ondertussen in de diergeneeskunde het middel Repoxygen, dat de aanmaak van lichaamseigen epo zou stimuleren. Niet dat we daardoor iemand willen inspireren.

Spijkers in drinkwater

De wetenschap dat het ijzergehalte in het bloed belangrijk is voor de bloedrijkdom, heeft goedmenende melkers er wel eens tot aangezet om verroeste spijkers in de drinkpot te gooien. Uiteraard heeft dit geen enkele betekenis. Als er al ijzer zou "oplossen" in het drinkwater, zou dit zeker niet van die aard zijn dat het via de spijsvertering kan opgenomen worden. IJzertekort is bij mensen een van de hoofdoorzaken van bloedarmoede. In duivenvoeding zit in principe genoeg ijzer (bv. in de peulvruchten) om geen bloedarmoede te krijgen, toch niet als er geen ziekmakende factoren zijn zoals een zware wormbesmetting met bloedverlies of zware infectiedruk.

Ook groene bladgroenten verschaffen goed opneembaar ijzer. Lange tijd is er geloofd dat spinazie met vele lengten koploper was in het verschaffen van ijzer, maar - Popeye ten spijt - blijkt dit een fabeltje. Eén verkeerde meting heeft jarenlang de hele wereld in het ootje genomen: spinazie bevat namelijk geen 35 mg ijzer per 100 gram, maar een bescheiden 3 tot 4 milligram. Waarmee we niet willen gezegd hebben dat kinderen geen spinazie meer moeten eten om sterk te worden als Popeye.

Zuurstoftherapie

Er bestaan natuurlijk ook talrijke zuurstoftherapieën. In de eerste plaats voor personen met ademhalingsproblemen. Maar ook de schoonheidsverzorging pronkt graag met producten en behandelingen die de weldoende invloed van zuurstof de hemel in prijzen. Maar daarmee zijn we natuurlijk ver van huis als we het over postduiven willen hebben.

In het alternatieve circuit wordt ook gewag gemaakt van de helende invloed van waterstofperoxide (water met een extra dosis zuurstof of H2O2). Uiteraard wordt dit enkel gebruikt in hoge verdunningen, want geconcentreerde waterstofperoxide is een uiterst agressief en ontvlambaar goedje. Ouderen onder ons kennen het product zeker nog als "zuurstofwater" of "eau oxygénée" dat vroeger een courant huis- en keukenmiddel was om wonden te ontsmetten. Volgens nieuw onderzoek zou de wondenherstellende kracht van zuurstofwater lange tijd onderschat geweest zijn. 

Een tak van de alternatieve geneeskunde (in de VS hoe kan het anders) prijst het systematisch gebruik van een speciale "biologische" versie van waterstofperoxide aan als een middel tegen zowat alle kwalen. Volgens hun zeggen wordt deze wetenschap doodgezwegen omwille van de pharma-industrie, want aan zuurstofwater is niets verdiend...Toch een belangrijke opmerking: als u al zou overwegen om experimenten te doen met zuurstofwater, dan alleen gebruiken voor uitwendig verbruik (bv. erg verdund in een verstuiver). De courant gebruikte chemische stabilisatoren zijn immers erg giftig. De biologisch zuivere peroxide is bij mijn weten in onze contreien niet te verkrijgen.

Blauw bloed

"Blauw bloed" wordt wel geassocieerd met de adel maar wij hebben het hier natuurlijk over zuurstofarm bloed dat ook een blauwe schijn krijgt. Duiven met blauw vlees zijn dus simpelweg duiven met een chronisch zuurstoftekort. Open ramen of een verblijf in een open ren kan hier wonderen verrichten.

Opletten natuurlijk voor tocht, maar dat is een open deur intrappen. Als het hok verkeerd georiënteerd staat (met de ramen op het westen bv.) dan kunnen muggenramen met dubbel gaas of ramen met een windbrekend gaas een oplossing bieden om de directe impact van de wind te breken en toch ruim zuurstof binnen te laten.

En voor de petite histoire: in de middeleeuwen werd inderdaad door het "gewone" volk gedacht dat edelen blauw bloed hadden. Dit leek immers zo omdat die edelen niet op het veld moesten werken en dus een hele blanke huid hadden waar je de blauwe aders beter doorheen zag.

Michel Bommerez