fbpx

Ketonen, (g)een wondermiddel

Ketonen of ketonlichamen waren hot tijdens de voorbije Ronde van Frankrijk. Volgens sommigen zouden ze een prestatieverbetering van wel 15% toelaten, volgens anderen is het een opgeklopte hype en een onbewezen verhaal... Sommige ploegen of renners zweren erbij, anderen dan weer laten het aan zich voorbijgaan of zijn er vrij snel mee gestopt wegens geen merkbaar verschil. Een beetje rondneuzen leert ons dat de echte "goede" ketonen een vrij dure zaak zijn: de prijs per daginname voor een renner zou schommelen rond de 100 dollar. Zoals te verwachten is er ook namaak of ersatz op de markt in de vorm van ketonzouten en ketondrankjes waarvan de werking al helemaal in vraag kan worden gesteld. In deze bijdrage gaan we op onderzoek wat die ketonen nu precies zijn en of we uit het hele verhaal iets zinvols kunnen leren voor onze vliegende atleten.

Aceton

U kent ongetwijfeld het oplosmiddel aceton dat u onder meer vindt in een nagellakverwijderaar en waarmee je bijvoorbeeld hardnekkige lijmresten of vernis kunt verwijderen. De wetenschapelijke naam voor aceton is dimethylketon, waarmee we verdacht in de buurt komen van ons onderzoeksobject de ketonen. En inderdaad aceton is een keton, de naam zegt het eigenlijk zelf. Zoals u kan vermoeden zijn het niet de soort ketonen die tot prestatieverbetering kunnen leiden en het verstrekken van aceton aan uw duiven is al helemaal geen lumineus idee.
De naam aceton is afgeleid van acetum (Latijn) wat azijn betekent. Als u nu (net als ik vroeger) denkt, "ha maar in het Spaans betekent 'aceite' toch olie", dan heb ik voor u een woordje uitleg. Aceite, wat dus helemaal geen azijn is,  komt immers niet van 'acetum', maar van het Arabisch 'az-zayt' wat (olijf)olie betekent. Acetum herken je dan weer wel in 'aceto balsamico'. Dit even terzijde.

Het menselijk lichaam kan overigens zelf ook aceton aanmaken, wat dan weer niet zo een goed teken is, want een kenmerk van een aandoening die 'ketoacidose' heet. De uitgang -ose wijst in medische termen niet altijd naar iets goeds... trombose, dermatose, necrose, neurose, toxoplasmose enz. Acidose doet zich vooral voor bij suikerpatiënten wanneer er onvoldoende suiker kan opgenomen worden en het lichaam overgaat op vetverbranding of ketose. Ketose kan bij niet-diabetici ook een gewenste metabolische toestand zijn om vetten te verbranden in plaats van koolhydraten. We komen er zo dadelijk op terug. In elk geval is acidose of ketoacidose geen gewenste toestand voor diabetici en herkenbaar aan een erg zuur ruikende adem en urine.

Ketonen

Terug naar de ketonen. In het lichaam ontstaan ketonen bij de afbraak (lees: verbranding, energieomzetting) van vetten. Er zijn drie soorten ketonlichamen, namelijk:

  • Acetoacetaat
  • D-beta-hydroxybutyraat
  • Aceton

De Acetonvorm is voor het lichaam onbruikbaar wordt als afvalstof verwijderd uit het lichaam o.a. via de adem, het zweet en de urine. De andere twee komen via de bloedbaan in de spieren en hersenen waar ze als alternatieve energiebron (brandstof) kunnen gebruikt worden. En daar begint het verhaal - volgens sommigen het sprookje - van de prestatiebevorderende eigenschappen. Wanneer het lichaam immers ketonen verbruikt, worden de eventuele suikervoorraden (glycogeen) gespaard.
Er zijn twee manieren om de ketonenvoorraad in het lichaam te verhogen:

  • Het lichaam aanzetten tot het zelf produceren van meer ketonen (door meer vetten dan koolhydraten te verbranden) - endogene ketonen
  • Ketonen van een externe bron in het lichaam brengen - exogene ketonen

Volgens het WADA wordt dit laatste vooralsnog niet als doping maar als voedingssupplement en dus als volkomen legaal beschouwd.

Keto dieet

Als u niet van een andere planeet bent en al zeker als u recent (2019) naar "De Slimste Mens" keek, hebt u zeker al gehoord van het keto- of ketogeen dieet. 'Ketogeen' betekent: wat ketonen voortbrengt of genereert. Aanhangers of volgers van het keto dieet kunnen hiervoor verschillende motieven hebben.

Maar misschien eerst zeggen wat het keto dieet inhoudt. In wezen is het een extreem koolhydratenarm dieet: zonder toegevoegde suikers, maar ook zonder brood, gebak, koekjes, pasta, rijst, aardappelen en daarbij nog eens heel weinig fruit... Een klassiek keto dieet laat tot 80 à 90% vette voeding toe: vet vlees, vette vis, boter, olijfolie, kokosolie, eieren, volle zuivelproducten, vetrijke groenten zoals avocado, alle noten enz. Best ingrijpend dus en volgens enkele "deskundigen", vooral zij die nog zweren bij volle tarwe en light voeding, geen gezonde keuze.

Het ketogeen dieet is minder nieuw dan het lijkt. Het koolhydraatarm dieet werd reeds in 1972 gepredikt door de Amerikaanse cardioloog Robert Atkins in zijn bestseller Dr. Atkins' Diet Revolution. Van een cardioloog mag je toch verwachten dat hij een beetje weet wat hij vertelt. Atkins beoogde met zijn dieet een algehele betere gezondheid, een normaal lichaamsgewicht en vooral ook het voorkomen van hart- en vaatziekten. Niet het vette eten, maar de suikers zorgen voor een vervetting van de organen en bloedvaten, is zijn boodschap. Voor alle duidelijkheid: Atkins legt meer de klemtoon op proteïnen, keto meer op vetten; maar beiden zijn vooral koolhydraatarm.

Naar analogie met de opvattingen en bevindingen van dr Atkins beogen de meeste keto diëters dan ook gewichtsverlies of het bewaren van een gezond lichaamsgewicht.

Ketose

Ketose is - in tegenstelling tot ketoacidose - geen ziekte. Ketose is een metabool proces waarbij vetzuurketens (in de lever) worden afgebroken tot ketonen als alternatieve brandstof. Het lichaam gaat o.a. in ketose door een volgehouden keto dieet of door vasten.

Door het extreem reduceren van de suikeropname wordt het lichaam verplicht om vetten (ook de eigen lichaamsvetten) als brandstof te gebruiken. Het goede nieuws is dat de hersenen, die bekend staan als gulzige suikerverbruikers, ook ketonen als alternatieve voeding kunnen gebruiken. Er is zelfs een hypothese die stelt dat het draaien op ketonen de neuronen- en zenuwfuncties in de hersenen kan verbeteren of herstellen... Zo is het in de praktijk bewezen dat diverse vormen van epilepsie kunnen verbeteren door een ketogeen dieet! Wetenschappelijk onderzoek wijst bovendien meer en meer in de richting dat het mogelijk zou zijn om via een koolhydraatarm dieet de ontwikkeling van Alzheimer tegen te gaan... Wordt hopelijk vervolgd!

Ketonen en sport

Een tweede vorm om ketonen te genereren is dus vasten. Na enkele dagen vasten heeft het lichaam zijn suikervoorraden opgebruikt en gaat het spontaan "in ketose", dat wil zeggen gaat het de eigen vetvoorraden aanspreken en omzetten in ketonen als alternatieve brandstof. Uiteraard is vasten niet de beste manier voor een sporter om ketonen aan te maken.

Overigens zijn ketonen als brandstof niet voor alle sportdisciplines nuttig. Met name alle explosieve sporten zijn niet gediend met ketonen of vetverbranding. Spurten, springen, werpen en zo meer gebeuren vrijwel exclusief via de verbranding van glycogeen (suiker).

Voor alle duidelijkheid: het lichaam van de sporter hoeft niet 'in ketose' de gaan om nut te hebben van extern toegevoegde ketonen. Deze extra ketonen zorgen ervoor (zouden ervoor zorgen?) dat eerst de ketonen verbruikt worden, waardoor de suikervoorraden een tijdje gespaard worden.

Er is echter heel weinig spijkerhard wetenschappelijk bewezen in deze materie. En al zeker niet de overroepen 15% prestatiewinst. Als deze erg optimistische stelling waar zou zijn, zaten vandaag toch alle renners, roeiers en andere topsporters aan de ketonen, ongeacht het exuberant prijskaartje.

Duur

"Waarom zijn ketonen zo duur?", vraagt u zich ongetwijfeld af... "Als het lichaam ze zelf kan aanmaken moet het toch een koud kunstje zijn om die in het labo te maken of te isoleren...". Niets is minder waar blijkbaar. Het heeft jaren aan onderzoek gekost om een stabiele vorm van bruikbare ketonen (eigenlijk keton-esters) te produceren. Met name de Britse professor fysiologische biochemie aan de Oxford University, Kieran Clarke ontwikkelde samen met Richard Veech van het Amerikaanse National Institute of Health het eerste commercieel beschikbaar product met name DeltaG of kortweg ΔG.Het onderzoeksbudget bedroeg 10 miljoen dollar, het project liep over 15 jaar, het duurde 4 jaar om het goedgekeurd te krijgen door de FDA... en dan vraagt u nog waarom het zo duur is...

Kieran Clarke2

De Britse professor fysiologische biochemie Kieran Clarke.
Ze ontwikkelde samen met de Amerikaan Richard Veech het product DeltaG (ΔG) binnen een spinoff van de Oxford University.
De formule voor DeltaG werd in een exclusieve licentie verkocht aan het Amerikaanse HVMN die wereldwijd de alleenverkoop heeft.

Het product en het procédé werden uiteraard geregistereerd en gepatenteerd en DeltaG is momenteel exclusief verkrijgbaar bij de Amerikaanse firma HVMN (Health Via Modern Nutrition). En wie zegt 'alleenverkoop' zegt natuurlijk ook 'prijzig'.

Een duursporter (renner, triatleet enz.) zou zo een drietal dosissen per dag nodig hebben aan de dagprijs van $99 en alsof dat niet genoeg is begin je er best enkele weken vooraf mee om het lichaam te wennen aan de verbranding van de extra ketonen.

En de duiven?

Nog los van de prijs - alhoewel er ongetwijfeld nog wel links en rechts dure middelen gebruikt of minstens getest worden door de profs - is het maar zeer de vraag of de toevoeging van lichaamsvreemde ketonen enig nut heeft bij onze duiven.

Tijdens onze uitgebreide speurtocht online hebben we geen enkele aanwijzing gevonden dat er reeds onderzoek of ervaringen zijn omtrent ketonengebruik bij duiven. Er zijn wel instanties bekend die epilepsie bij honden met succes behandelen met een keto dieet. Maar honden zijn zeker geen referentie voor duiven of vogels in het algemeen. Maar een beetje gezond redeneervermogen brengt ons al een heel stuk op weg...

  • Ketonen bij atleten werken nogal snel (wellicht al binnen het half uur): ze komen na inname in de bloedbaan terecht waar ze vrijwel meteen als brandstof gebruikt kunnen worden door de spieren. Er is geen reden om aan te nemen dat ze één of meer dagen later nog aanwezig zijn of enig nut hebben. De conclusie is gauw gemaakt als je de tijd tussen de inkorving en het vliegen van de sportduif in acht neemt...
  • De duif kan bewegingsenergie halen uit koolhydraten (suikers), vetten en als het moet eiwitten. Het is vrij algemeen aanvaard dat de rode spieren van de duif voornamelijk draaien op de energierijke vetvoorraden en dus vermoedelijk ook via de tussenvorm van zelf gemaakte ketonen. De kans is dus klein dat toegevoegde ketonen voor een duif een meerwaarde zouden inhouden qua prestaties.

Hopelijk bent u als lezer nu niet al te erg ontgoocheld omwille van de - volgens ons - doodlopende ketonenpiste. Maar als u er heel wat dollars voor veil hebt, belet niets u om het toch te proberen. En het mag blijkbaar van WADA en naar ik aanneem dan ook van de KBDB.

HVMN ketonen

Dit zijn momenteel de enige erkende pure ketonpreparaten op de markt. Een renner zou drie dergelijke flesjes van 25 gram per dag moeten innemen om een merkbaar resultaat te boeken.

 

Michel Bommerez

[Disclaimer: de artikelen in de reeks "Het Ei van Columbus" claimen geen enkele wetenschappelijke onderlegdheid of autoriteit.]